Greqisht, euro dhe shqiptarizëm në jug

Riviera e këtij viti përshkuhet më shpejt me makinë. Copa-copa, përgjatë cdo segmenti të rrugës nga Dhërmiu deri në Sarandë janë duke u bërë gërmime, punimë, shtrime apo asfaltime. Tirana na bën kështu të besojmë se është mirë të arrijmë një orë e më parë në skajin jugor të Jonit shqiptar. Gjeografikisht të paktën shpresohet se është kështu.

Ndalesat në dy dyqane në Dhërmi janë të parat që japin goditjen e parë fobike që nuk rri rehat brenda guaskës së mirësjelljes moderne ku e kanë caktuar të rrijë. Jo. Ajo ngre krye dhe reflektohet në mimikën e fytyrës kur shtiësja që flet një shqipe më vendce se e imja, kthehet e kuvëndon greqisht me një klient vendas. Cudisë dhe pakënaqësisë sime të hapur i përgjigjet një arrogancë në përgjigje: “Po flasim gjuhën tonë moj cupë. Ty s’të ndalon njeri ta flasësh atë tënden”.

Garë përkitjesh tashmë. “Po mbiemri yt është tipik verior, e dashur origjinë-dashëse. Vërtet e ardhur në Dhërmi, por maksimumi nga veriu mund të kenë rrugëtuar të parët e tu para 600 vjetësh. Po jo nga Greqia”. Klienti që ka përballë ngre zërin më shumë në zënkën e tij hakërryese që e ndjej qartë se është për shqipen e dyqanit, e jo për vonesën në shërbim. “Nuk kam dyqince”,- thotë “minortarja” në një shqipe të pastër vendce që ajo e imja as i përqaset dot, megjithëse 600 e 2600 vjet përpara të parët e mi këtë gjuhë kanë ditur të flasin. Ata në njërin krah të Llogorasë, e greqisht-folësja me origjinë veriore në krahun tjetër të tij.

Shkëmbimeve të vështira në Dhërmi i shtohet edhe një përplasje makinash në njërën nga kthesat e tij njëkalimëshe. Këtë radhë zënka bëhej mes shqiptarësh. Zonja “denbabaden” tiranse e shoferit me furistradë që e kishte marrë kthesën sa gjatë-gjerë, pa e carë kokën se bota asfaltore nuk i përket vetëm makinës së tij, ngre hundën akoma më përpjetë kur një zotëri i moshuar doli nga makina e vet (në radhë me dhjetëra të tjera që u bënë zinxhir në të dyja anët e rrugës): “Po pse mor bir e merr kështu kthesën? Edhe makinën gjithë tangërllëk e nget. Ja c’i bëre këtij djalit të gjorë. Edhe neve na bllokove të gjithëve, se nuk i respektoni rregullat e qarkullimit”, dhe tregonte me dorë shoferin e makinës së dëmtuar, që krejt i shokuar, nuk i hiqte fare duart nga koka. Zonja hidhet gjithë mllef e delikatesë:” Kujt i thua fajtor ti mor plak derdimen. Do ta mbaj hundën përpjetë sa të dua. Jam tironse e vjetër unë. U bëtë ju. Shyqyr që keni një det këtu edhe keni dhe llafe. Hajt qepe aty, plak matuf”.

Bashkë me makinat, ishin bërë grumbull edhe njerëzit. Pranë shoh shitësen e dyqanit që ndiqte gjithë neveri debatin: “Hë, e shikon? Më kërkon të jem edhe shqiptare, pa le. Ja, shqiptarët vetëm të zihen dinë. Pikë kulture nuk kanë. Mirë kaq, po as punë, as lekë nuk japin. Greku të paktën na stimulon cdo muaj, ti më flet edhe për patriotizëm”.

Pas 45 minutash debat, shoferët dhe zonja denbabadense nga kryeqyteti morën më në fund vendimin të lëvizin nga 30 cm secili makinën dhe të provojnë aftësitë drejtuese të automjeteve të të gjithë atyre që po piqeshin në diell.

Ndalesa tjetër në Porto Palermo. Në restorant dëgjohej muzikë shqiptare nga jugu. Përshëndesim veprimin, shijojmë peshk të fresket servirur mrekullueshëm në lokalin më të ri në zonë, dëgjojmë ankesat e pronarit për mungesën e ndihmës shtetëore në tregëtimin e koces, që konkurohet me atë të ardhur nga Greqia. Gjithkca është shqiptare; ushqimi, biseda, afrimiteti, muzika dhe shakaja në këtë restorant të ri. “Nga jeni ju”-vjen natyrshëm pyetja që nuk zë vend në breg. “Jam vorio-qepariot”-thotë mes të qeshurash pronari gazmor. “Shqiptar o vëllezër, shqiptar jam. Në Qeparo ashtu jemi të gjithë. Po greku jep ca euro në muaj për ata që pretendojnë se janë vorio-epiriotë. Ka edhe kurse gjashtë mujore për t’u bërë i tillë po deshët”,-përfundon gjithë duke qeshur ai. Duket më i lodhur se udhëtarët me bisedën e origjinës, prandaj ka shpikur prezantimin tallës për bashkë-rivierasit e tij.

Saranda pret e betonuar. Ndërtesat shumëkatëshe kanë mbirë në cdo cep të saj. Agresive, të crregullta, armiqësore përballë detit stoik në blunë e tij. Qyteti është plot. Asnjë dhomë hoteli e lirë. Gjithandej nëpër rrugët e tij dëgjon të flitet maqedonishtja e turistëve të rinj që po zbulojnë Shqipërisë. Gjithandej dëgjohet një greqishte e shtirur (tamam si ajo në Dhërmi). Nganjëherë dëgjohet edhe shqip.

Qyteti ka gjallërinë më të madhe që ka pasur ndonjëherë vitet e fundit. Policët bashkiakë kontrollojnë shitësit ambulantë. Nga ana tjetër, asnjë hotel nuk preu faturë për pagesat 40 apo 50 euroshe të paguara cdo natë për qëndrimin pranë tyre. Leku vërshon i pakontrolluar. Fitimi është neto. Asnjë deklarim në shtet. Asnjë i vërtetë të paktën, përderisa edhe në restorant, fatura vjen e shkruar me dorë dhe krejt informale.

Ama kushtet në Sarandë janë të shkëlqyera. Qyteti të ofron pastërtinë e detit, shtëtitjet e qeta në mbremje, qetësinë edhe nga muzika e lartë, për të cilën na thuhet se është ndaluar në zona të caktuara. Vërtet shijon plazhi përgjatë bregut të rregulluar edhe me rërë të hedhur rishtas dhe pa shqetësimin e muzikës së lartë e acaruese që të prish kuptimin e fjalës “pushime” tjetërkund.

Në not e sipër, tre fëmijë 12-13 vjecarë prishin qetsinë e mezi-gjetur në Sarandë. “Llëkë-llëkë-llëkë-llëk”. Pyetja ime është e drejtpërdrejtë dhe e thartë në shqip:”C’farë ju bën të ndjeheni mirë kur flisni greqisht mor cuna e goca”?!
“Unë jam grek”-më përgjigjet gjithë kapadaillëk në shqip, me nerva dhe fjali të para-përgatitur njëri prej tyre. “Ne jemi nga Saranda, po ai kushëriri jonë është grek, se jeton në Greqi”,-thotë tjetra. “Kur e ka Greqia festën kombëtare mor cun?”. Rreptësia e tij shprehet me një të kthyer të kokës. “Po në Shqipëri, kur është ngritur flamuri”?
Vajzat hidhen të parat: “Po atë e dimë ne, se e kemi mësuar” Normalisht, normalisht që e keni mësuar. Në Shqipëri akoma mësohet shqip. Akoma përmendet Shqipëria dhe historia e saj.

Në njërin nga lokalet e Sarandës shkruhej “Live greek music”. Përtej, duke parë dritat vezulluese të Korfuzit, imagjinoja në sa vende flitet shqip dhe sa lokale kanë shkruar “Live Albanian Music”.

Kënga e fortë jugore që shpërtheu sa erdhën dritat në një dyqan suveniresh në shëtitore, i fashiti të gjitha pakënaqësitë gjuhësore dhe mendësore të ditës. Një grup kosovaresh dhe shqiptarësh të maqedonisë po blinin disqe dhe kartolina nga Saranda. “Mireseërdhem në Shqipëri”!