Media, c’rol po luan ajo?

Nuk më nxiti pakënaqësia e kolegëve, as ndonjë përkeqësim i medias shqiptare së fundmi. Më shqetëson fakti që media po bëhet flamurtarja më e madhe e prishjes së ekuilibrave perceptues dhe c’edukues në vend. Kritikat mbi të janë të shumta e shpesh të drejta. Media është e varur financiarisht, politikisht, redaksionalisht, mendërisht, abuzivisht e me radhë. Në funksion të kësaj varësie, serviren lajme, kronika, reportazhe e emisione që jo vetëm s’mund të pretendohet se janë edukative, por përkundrazi, janë edhe indoktrinues e bashkëpunuese të një dezinformimi të fatkeq e të hapur.

Shumë ngjarje lihen pa transmetuar, ose trajtohen në këndvështrimin e çengelit ku është varur media. Moria e informacioneve nga politika mbyt e mbulon fiaskot e atyre nga ekonomia, problemet sociale, të drejtësisë, të arsimit, e kështu me radhë.

Pesha e rëndë këtu, logjikisht duhet të binte mbi shpatullat mediatike. Kjo në kuptimin që midis informacionit që lëvrohet çdo ditë, media të bëjë përzgjedhjen mbi bazën e disa kritereve etike, morale, profesionale , përgjegjëse, edukuese, etj.

Po e lë mënjanë politikën në kuptimin e saj të parë dhe po merrem me lajme te ngjashme për nga çoroditja e idesë që përcojnë. Në përgjithësi na bie rasti të shohim lajme të manipuluara, të njëanshe apo edhe tërësisht c’edukuese, pavarësisht se kush është protraginsti i tyre. Edhe politika futet në këtë vorbull, teksa sjell më shumë lajme, profile e këndvështrime personale.

Disa lajme kanë përmbajtje arrogante, të tjera fyese e ca të tjera, akoma më keq, cenuese e c’edukuese bashkë.

Çfarë duhet marrë parasysh?

Përpara se të merret vendimi që një lajm të publikohet, praktika redaksionale duhet të jetë e tillë që të mbështesë analizën e mirëfilltë të nevojës për botim dhe pasojave që mund të shkaktojë ajo. Mirëpo në përgjithësi, media shqiptare mjaftohet me botimin e disa lajmeve, zapton për disa ditë faqet e para me to, ndikon dhe edukon në mënyrën më negative të mundshme shoqërinë, dhe pastaj e lë çështjen aty, ashtu, të pazbardhur, të pambaruar, “lëmsh përpara derës”

Edhe pse lajmet dhe skupet që vijnë në media janë vërtet të shuma në numër, drejtuesit redaksionalë, së bashku me një ekspert etike, (që ekziston në çdo media në botë dhe askund në Shqipëri), vendosin si dhe pse do ta transmetojnë një lajm.

- A cenon ky lajm jetën private të dikujt?
- A e cenon dinjitetin e tij?
- A shkelet këtu e drejta e njerëzve për t’u informuar nëse nuk e japim lajmin?
- Po nëse e japim atë, a cenojmë moralin e dëgjuesve/shikuesve/lexuesve
- Çfarë ndikimi mund të ketë transmetimi i një lajmi të tillë
- Cili është rreziku që nëpërmjet tij të lihen pasoja afatgjata në shoqëri?
- Cilat mund të jenë këto pasoja?
- A e kemi mundësinë të mbajmë qëndrim redaksional ndaj çështjes, që moralisht të jemi të pastër në edukim?
- Po analizën e një psikologu për arsyet dhe trajtimin e çështjes, e botojmë dot bashkangjitur lajmit? Kjo mund të sillte ekuilibrim në mendjen e lexuesit.

Por, fatkeqësisht, në median shqiptare asnjëra nga të mësipërmet nuk merret parasysh.
Nëse media pretendon se mund të kërkojë llogari gjithandej dhe kudo, asaj nuk i kërkon llogari askush për disa shkelje morale në aspekte që nga ana etike, duhet të kishte marrë përsipër të zbatonte.

Gabimin dhe mungesa e medias në edukim qëndron pikërisht këtu; tek mostrajtimi i çështjes nga të gjitha anët, mbajtja qëndrim ndaj saj, që edhe nëse nuk e fsheh dot faktin, provën, evidencë, të paktën të mbahet një qëndrim ndaj saj.

Përse nuk ndodh kjo

Jo për mungesë vullneti, por njohje, pranimi dhe evidentimi tek vetja e përgjegjësisë së madhe që sjell informimi.

Duhet mbajtur parasysh se në median shqiptare, kaq e re sa është ajo (flasim për median e “lirë”), më shumë është e orientuar drejt pozicionimit të vetes në treg, sesa tek drejt përgjegjësisë që ka të jetë moralisht e përgjegjshme dhe nga ana etike në rregull me audiencën.

Audienca sigurisht që është gjahu, synimi i parë dhe i vetëm i tregut, por mënyra se si arrihet ai, as që merret në konsideratë nga media.

Audienca kapet, arrihet dhe mbahet me:
- emisione c’edukative (relative nga perceptimi) në gjuhë apo komunikim (siç mund të jetë Portokallia);
- konkurse jo nxitëse, por prishëse, si dikur “Gjeniu i vogël” me këngë erotike që iu kërkoheshin 10 vjecarëve.
- me lajme çoroditëse si ato të sipër-përmendurat
- emisione me një gjuhë të ulët dhe servile, (ndaj sponsorëve apo pronarëve)
- filma fare të pa censuruar në çdo orë të ditës.

Ja një panoramë e thjeshtë e mediave kryesore në vend. Cila mund të jetë shkalla edukative e transmetimeve të tyre?

Media Emisioni më i ndjekur Shkalla edukative

- Top Channel: Portokalli, Big Brother, Ti vlen, Fiks Fare, Lajmet. Nga 1-10, cila eshte shkalla edukative?

- TV Klan: Opinion, E diela shqiptare, Gjeniu i Vogël. Nga 1-10?

- Vizion Plus: Lajmet, Zone e lire. Nga 1-10?

- Panorama: Politika dhe analizat. Nga 1-10?

- Shekulli: Lajmet, kronika e zeze dhe analizat. Nga 1-10?

Nëse sot bëhet një sondazh tek fëmijët nga 5-10 vjeç se çfarë dëshirojnë të bëhen kur të rriten, shumë pak do të thonë “Mjek, mësues, avokat, apo inxhinier, ekonomist e shkrimtar”. Shumica duan të bëhen “Këngëtare si Bleona, Ciljeta dhe Shpat Kasapi; aktore si Inisi, drejtuese lajmesh (jo gazetare, se kërkon punë, por drejtuese lajmesh), si të gjitha spikeret që mirë nuk dalin nga ekrani teksa hidhen gjithë vrull nga karrigia edhe kur flasin për një ngjarje tragjike, me trukun e mbi-rënduar në fytyrë dhe vetëkënaqësinë imponuese që përcjellin pa bosht tek shikuesi. Ose duan të kenë firmë ndërtimi, televizion digjital, ekskluzivitet për shpërndarjen e kafes, ose makina të mëdha, të bukura, luksoze dhe me shofer”.

Nga burojnë këto? Sigurisht nga (c)edukimi që ata marrin në media.

Një tjetër tabelë mund të sillte ndarjen e operimit në një media, veçanërisht vizive:

I. Informacioni
II. Programacioni
III. Filmat
IV. Emisionet zbavitëse

I. Tek informacioni, siç u tha më sipër, nuk mendohet dy herë para se të jepet një lajm, çfarëdo impakti dhe efekti që mund të japë ai në publik. Mjafton që lajmi të jepet, se mos ikën nga duart dhe e jep një media tjetër më parë.

II. Tek Programacioni, as që ekzistojnë programet e ndara edukative, sipas grup-moshës, interesit profesional apo familjar. Nuk ka as burime njerëzore, sa financiare, as profesionale që të marrin përsipër bërjen e një emisioni edukativ për familjen apo për fëmijët, që ai të kuptojë se të bëhesh financier është më etike se të synosh të bëhesh i pasur; apo të merresh me muzikë do të thotë të njohësh edhe notat dhe pentagramin, jo vetëm të heqësh sa më shumë rroba dhe vlera nga vetja dhe të përdridhesh në ekran.

III. Tek filmat, që janë të gjithë të huaj, dhe për më tepër telenovela të lira dhe keq-edukuese me moralin e tyre, është pothuajse e pamundur të shpresosh për ndonjë fijez edukuese. Kryesisht mediat shqiptare blejnë filma shumë të lirë nga vendet e varfra, që asnjëherë nuk trajtojnë probleme të mirëfillta sociale, apo t’ju japin një alternativë zgjidhjeje atyre.

IV. Emisionet zbavitëse tashmë konsiderohen vetëm ato ku banaliteti dhe gjuha e ulët bëjnë garë hapur në emisione që skuqin secilin prej nesh nëse është në tavoline më miq apo familjarë. Etika morale dhe vlera edukuese aty është jashtë çdo lloj imagjinate. Por, nuk dihet nëse këto emisione prodhohen sepse ndiqen dhe pëlqehesh shumë, apo nëse ato ndiqen sepse janë me lehta dhe e vetmja mënyrë argëtimi për shumicën dërrmuese të shqiptarëve.

Cilado që të jetë arsyeja, media më shumë duket se ndikon negativisht tek shikuesi, nuk e merr mundimin shumë ta edukojë atë, dhe përmbush vetëm anët negative të formimit të publikut. Ky rol duhet parë dhe përmirësuar, por jo në një media tërësisht të varur diku.