29.9.08

Identitet i shkelmuar!

Luard, Agida, Onda, Olgesta, Ajla, Anduan, Slejda, Amelita, Fjorentina, Verele, Geriolada, Ogreseda, Edevaladia, Dikalea, Sildona, Rais, Ered, Ersilia, Andronira, Majvil, Ersted, Raviola,Kilejda….

Nuk kam mësuar rrjedhshëm spanjisht, JO! As nuk jam duke lexuar Euripidin! Këto janë emrat e studentëve fitues në disa degë të Universiteteve, publikuar nëpër të përditshmet tona. Është e disata ditë që i lexoj me shumë kureshtje dhe habi listat e fitueseve. Shumica janë 18 vjeçarë. Sapo kanë mbaruar gjimnazin. I takon të kenë lindur në vitet 1989-1990.
Ku paska qenë kaq i fshehur pasioni shqiptar për spanjishten, telenovelat, pa-kuptimësitë dhe humbjen e identitetit që atëherë?

Një varg i tërë çudie teksa lexon dhe nuk hamendëson dot se për ç’identitet bëhet fjalë. Nëse lexon një varg emrash me John, David, Richard, Jack, etj.., kupton se ke të bësh me anglezë. Lexon Roberto, Paolo, Simone, Claudio, Anna, Giulia, etj, gjuha rrëshqet për tek italishtja. Ndeshesh me Michelle, Mireille, Jacque, Francoise, Jacqueline, Sylvie, dhe përkëdhelja zanore të con në Francë.
Po aq e lehtë është të identifikosh Spanjën më Juan, Hulia, Raoul, Sanches, etj, apo grekët me emrat tipikë, sllavët me emrat tradicionalë, shumëkënd që e lidh me kombësinë nga emri.

Por, të lexosh listën e mësipërme me Reald, Agida, Onda, Ajla, Fjorentina, Verele, Geriolada, Sotion, Majvil, Ersted....( !!!!!!!!!!)….nga vijnë këta? Kush jemi ne ?!

Më shumë se çdo herë tjetër, teksa hedh këtë shkrim, kompjuteri më nxjerr fjalë të nënvizuara me të kuqe. Nuk jam unë gabim, i dashur “Word”. Jo! Kështu i kanë emrat bashkëkombësit e mi. Janë të rinj, të modës, “trendy names”.

Rroftë risia pa identitet.

Imagjinoj dhe kuptoj vështirësinë e lektorëve kur do t’ju duhet të mësojnë listat e studentëve; sikur janë duke mësuar një gjuhë të huaj.

Është trishtuese që bukuria e emrave shqip konsiderohet arkaike. Kosovarët që kaq shumë kanë etje për pak shqiptarizëm, nuk duket se i kanë zgjedhur më pak përkëdhelës, tërheqës apo domethënës emrat me të cilët identifikojnë veten dhe fëmijët.

Gjithmonë duke ndjekur risinë dhe largimin nga emrat e vjetër dhe për t’iu përgjigjur nevojës për rifreskim të shqiptarizimit të tyre, kosovarët kanë disa vjet që vendosin emra këndshëm përkëdhelës që rrjedhin nga shqipja. Kaltra, Erblin(Erë blini), Vesa, Ujvara, Erlis(Erë lisi), Saranda, Aulon, Edona(e duam), Arbjon (Arbëria jonë);
Era, Borana, Sidrit, e shumë emra të tillë, të cilët kanë një shkëlqim gjuhësor që i shkon shumë për shtat identitetit të një brezi, i cili nuk lodhet shumë të gjejë ngjashmëri të tjera me prejardhjen.

Ama emri, të paktën emri, nuk është përzierje e gjendjes emocionale, as dëshirë për t’i shpëtuar origjinës, apo aq më keq, ngërç gjuhësor që ka shërbyer si e vetmja mënyrë prindërore për të treguar pak “emancipim”.

Nëse në listën e afishuar të studentëve 70% e emrave i përkisnin kategorisë së shqiptimit dhe domethënies së pagjetur, emrat e tjerë tipikë, gjenden gjithmonë e më me pikatore.
Genti, Blerina, Alda, Linda, Jonida, Endrit, Blerta, Erand, Arbër, Admir, Alba dhe Besmir janë të vetmit emra shqiptarë që gjenden në listën prej 750 emrash të publikuar në një dyfaqësh gazete. Sa keq për gjuhën shqipe. Asnjëri prej të mësipërmve nuk duket të jetë “demode” për perceptim të menjëhershëm. Por, kohët, shijet, synimet dhe lidhja gjuhësore apo identifikuese duket se venitet më shume se prirja për të sjellë diçka të veçantë brenda familjes, pavarësisht nëse ajo ka kuptim apo jo.

Konglomerati i emrave që prindërit dhe vetë bartësit e tyre mbajnë në shpinë, në pasaportë dhe në identitet, mund të shkaktojë edhe ndjesi ngushtësie në prezantime rastësore. Imagjinoni p.sh. nëse vajza me emrin Fiorentina shkon të studiojë në Firence, çfarë efekti do të ketë vetë-prezantimi i saj. Ose “Onda” (italisht për valë), Rais (shqiptimi anglez për fjalën “rice”, Oriz), Raviola (marke italiane makaronash), Ajla (ankim spanjoll për irritimin), Ered (shqiptim anglisht i fjalës Erred, që do të thotë “i bërë gabim” )...!!!

Është trishtuese, është për të ardhur keq, por është edhe për t’u zbavitur me morinë e re të emrave, vendosur çuditërisht që 18 vjet me parë. Vitin tjetër, tjetrin dhe tjetrin më pas, do të shohim të ngjiten në auditorët shqiptarë Ronaldo, Bebeto, Brendon, Jurgen, Matheus, Shakira, Zhadja, Alejandro, Billi, Majkelli, Xhorxha, Frenku, Franka, Stiveni, Volfangu...(!!!)...Të gjithë këta janë emra që sot dëgjohen nëpër kryeqytetet, kur nënat e zellshme thërrasin gjithë krenari fëmijët e tyre, me emra nga më të çuditshmit dhe më të pakuptimtët në botë. Ndoshta filozofia qëndron pikërisht këtu; tek çoroditja e të tjerëve, përderisa gjuhësia vetjake është çorap që nuk i bën askujt.

Shumë gjëra vërtet duhen ndryshuar dhe përshtatur, që ne të lëvizim nga vendi, por deformimi i emrit është shkelmi i parë që i japim identitetit. Apeli shqiptar këtu duket i humbur!

Suksese të gjithëve, gazetarë, gjeografë, mësues, gjuhëtarë, historianë dhe albanologë të ardhshëm. Kur të studiohen jetët tuaja pas disa dekadash, ashtu si sot gjetja e autorësisë apo kombësisë bazohet edhe tek emri, për ju do të jetë gjithashtu “shumë e lehtë” t’ju identifikosh si shqiptarë. Emrat tuaj tipikë përbëjnë plejadën aktuale: Reald, Luard, Agida, Onda, Uarda, Olgesta, Medea, Ajla, Anduan, Miguel, Orkida, Slejda, Amelita, Fjorentina, Irna, Verele, Geriolada, Ogreseda, Arvena, Edevaladia, Luena, Armida, Inelda, Albiola, Dikalea, Sildona, Sotion, Desana, Rais, Anri, Ered, Ersilia, Arsiola, Eleus, Mersina, Brendon, Andronira, Geriolda, Majvil, Arla, Ersted, Raviola, Gearalda,Kilejda, Realada, Arsela….

Tronditës ky shkelm mbi identitetin!

21.9.08

Përpikmëri ishullore

Treni me vonesë, sërish,
njëlloj si zbutja ime
që i premtoj besnikëri fatale...
...për ta thyer teksa Kledi sheh ngultas,
e ëma plot shpresë,
Dr. Walter gjithë artificialitet,
recepsionistja plot hakërrim për këtë vonë-ardhje.

Në përcjellje pak kalpol të lirë,
një tjetër takim përzënës
me zemër në dorë e dorën drejt derës.

Firmosim të gjithë “të kënaqur”,
shërbimi u justifikua, u krye, u pagua
përveç barnave të Kledit.

As sot s’po hyj në kafenenë e ngrohtë të Wombwellit kureshtar.

Thëllimi fryn i athët, zinxhir.
Mes tij, me duart thellë në xhepat e palltos gri,
Nxitoj drejt stacionit në rinovim të përjetshëm.

Unë nxitoj.
Treni jo!

Në të “I say No”; zbuloj “Final resources”
Mbaroj djajtë e sudokut apo shfletoj Metronë lënë aty.

Në destinacion, treni me vonesë.
Unë gjithashtu!

Në shtëpizën e ngrohtë gjej “Friends”,
“slow fox”; “Raymond”...
..dhe nervin shuar nga mungesa e përhershme e trenit për aty.

16.9.08

Makthi i déjà-vu-së

Foto të vogla bardhë e zi janë vendosur në radhë të improvizuar në një kornizë të përbashkët që varet pjerrtas në mur, me pjesën e sipërme hapur drejt tavanit. Mbahet në një gozhdë të vetme, ngulur në murin e ulët që ka disa korniza të tilla.
Brenda saj, një nuse me fustan të bardhë, prerje të drejtë, me vështrimin në tokë. Dhëndri qëndron i pasigurt përbri dhe një tufë dasmorësh me buzën e tharë në gaz, janë mbledhur përreth. Ngjitur, katër gra në të 30-at me sy të picërruar nga dielli, me fustane mbi gju, pa shami në kokë, pozojnë të ngrira, me arën e mbjellë në sfond.

Fotoja tjetër; një çift i ri prindëror dhe një fëmijë me vështrim kureshtar në mes. Pastaj dy gjyshër e tre nipa në prehrit e tyre…

Përreth, dhoma ka edhe korniza të tjera, me foto të zmadhuara, të modifikuara, me ngjyra artificiale e bardhë e zi. Në shumicën e tyre është kryefamiljari, pa asnjë shprehje në fytyrë. Ose poza çiftesh seriozë në moshë të matur, prindër që kanë fëmijë të rritur, dalë në foto pa ta.

Mureve varen edhe disa qilima të vjetër, të mbingarkuar në thurje, me shumë ngjyra. Mbretërojnë e kuqja, roza dhe jeshilja.

Ca vargje me hudhra varen nga të dyja anët e derës dhe dritareve të dhomës. Perdet janë të bardha, të shkurtra, punuar në dorë me grep dhe shtrënguar fiks pas xhamit në gozhdët e ngulura enkas për to. Mbi “bandat zbukuruese të murit” varet edhe një tufë trëndelinë e tharë, lidhur me fill të trashë të zi. Përballë një e ngjashme me borzilok dhe një tjetër me majdanoz.

Me një veshje po të bardhë, qëndisur e mbingarkuar me motive të kuqe, shërbehet në tavolinë me gota me dorezë. Turshi, speca të mbushur, patëllxhan i grirë, përzier me domate, hudhra dhe vaj, djathë i bërë vetë, arapash me miell misri, mish me patate furre dhe byrek me qepë e me djathë. Vera e kuqe është e shtëpisë.

Një radio-magnetofon disa vjeçar përcjell muzikë tradicionale të kërcyeshme lehtë. Hapat ndjekin lirshëm njëri-tjetrin. Buzëqeshja nuk dihet nga mbin. As përse!

Gotat trokiten për të uruar shëndet, fat, rini të gjatë, lumturi dhe suksese. Kjo shoqërohet me duhan dhe në fund sillen petullat me reçel. Molle ose qershie.

Më vonë, autobusi me sedilje të përthyera (ku banjoja është kyçur me kohë), përcjell njëri pas tjetrit fshatra të heshtur, të trishtë nën shiun e shpejtë dhe të athët vjeshtor.
Tufa të tëra misri të sapokorrur kanë ngelur pirg para dyerve të shtëpive. Ato janë të lyera të gjitha me bojë gurkali. Asnjëra nuk duket se mbart jetë. Përkarshi kanë mbeturina makinash të prishura, karroca të rënda dore, mullarë të papërfunduar bari, baltë deri tek dera kryesore, banjë në fund të oborrit, tela plot me rroba të nderuara grykë-poshtë, që lagen e pisen nën shi; dru të paktë të pa sistemuar dhe shumë pak oxhakë që nxjerrin tym, (megjithëse pasditja është vërtet e ftohtë).

Tek mbërrin buzëmbrëmja, asnjë vezullim nuk del nga dritaret e shtëpive të zhytura irealisht pas xhamit të autobuzit që kalon mes tyre.

Hyrja në qytet shpallet me të zë të lartë. Paralajmërohet vizita e rëndësishme dhe kërkohet vëmendje për të parë rrallësinë e pallatit presidencial, kryeministrinë, parlamentin, Universitetin publik, (poli-teknikun), atë mjekësor, të gjuhëve të huaja, spitalet bashkë me sëmundjet e tyre; statujat e emrave të mëdhenj në të majtë e në të djathtë, sheshet kryesore, teatrin e operas, famën e tij, kinematë boshe dhe emrat e ardhur rishtas nga perëndimi.

Në qytet buzëmbrëmja është më pak e ftohtë. Në të dy anët e bulevardit të stërgjatë dhe trembshëm të gjerë, grupe të vogla njerëzish lëvizin pa fjalë. Ngeshëm.
Në çifte, burri ka kostum terital të prerë drejt; gruaja fund deri tek gjuri. Të rinjtë e gjinisë mashkullore duket sikur kanë avulluar; femrat e të njëjtës moshë duket sikur janë në garë për grimin dhe lartësinë e të çarës së minifundit dhe hollësinë e takës që ngulet nëpër gurët e gdhendur të bulevardit. Artificialiteti i veshjes ngec po njëlloj përgjatë tij.

Tek këmbët ndalen autobuza që kushtojnë pak qindarka dhe furgonë pasagjerësh që akoma nuk kanë dalë nga qarkullimi.

Në dyqane çmimet nuk i përgjigjen kostos së transportit. Imitimet e markave në kozmetikë dhe veshje i kalojnë çmimet e tyre reale të qyteteve të BE-së, kurse ushqimi duket si mall muzeu që e ngop syrin gjithë efektivitet.

Dollari shkëmbehet shkëlqyeshëm, euro nuk mbahet keq. Por 50 të tilla mjaftojnë vetëm për dy shishe verë dhe një statujë suveniri punuar më dorë.

Bulevardi sërish ngelet i çuditshëm, edhe në përshkimin e gjashtë të tij. Shumë pemë në të dy anët. Lyer me gëlqere deri në 1 metër mbi tokë e rrethuar me bordura katrore 70 cm. Edhe e bardha e tij standarde si largësia e aplikuar gjithandej.

Herë pas here shfaqen edhe parqet plot me pemë të tilla. Poshtë tyre shëtisin familjarët pa shprehi në fytyrë dhe pensionistët nostalgjikë. Stolat e drurit janë njomur, por kjo nuk i pengon kalimtarët të ulen aty.

Zambakë. Të verdhë, të kuq, të bardhë. Mullaga dhe lulevjeshte të vogla, të paçelura, të barabarta. Sipër tyre kanë filluar të ndriçojnë dobët neonet e rrugës kryesore. Në fund të saj shëmtia e pallateve parafabrikate me shumë kate. Më shumë se pesë. Pa jetë. Vëzhgues. Armiqësorë. Askush nuk nxiton për aty. As në bulevard nuk nxiton kush. Nuk ka dyndje; vetëm grupet e zakonshme e të vogla të njerëzve që shtyjnë hapat sikur duan të të bëjnë të qartë hapur e pa keqardhje se janë dorëzuar pa asnjë kusht.

Veshja standarde, ecja e ngadaltë, shëtitorja në bulevard, institucionet e administratës, dyqanet e pakta, opera, kinemaja e shurdhët, pemët me gëlqere, rrethimi i tyre dhe drita e venitur në sytë e kalimtarëve, mbajnë mbërthyer imazhin e mbrapshtë të 20 viteve më parë.

Më duket se sapo kam mbaruar klasën e dytë; shoh time më që vjen pa pamje nëne në shtëpi pas punës sfilitëse; pastaj xhaxhanë e vogël me pantallonat e reja në këmbë e shpresën e suksesit në sy tek niset për shëtitjen e darkës; akulloren që s’më shijon pas radhës së gjatë, pesë lekëshin që e vërtis para ëmbëltores vendase dhe ftohtësinë e hidhur të mureve sovjetike.

Shkund,kthej e rrotulloj kokën…parafabrikatet e panumërt janë aty, bashkë me bulevardin e zbrazët e pemët e gëlqerosura.

Hoteli ka 5 yje, një kompjuter dhe asnjë telefon që funksionon. Pas recepsionit, radha për akses me botën, hesht në bindje.

Mureve të stolisur të dhomës iu qëndron përballë një televizor me ekran mesatar që merr vetëm një kanal. Përbri shtratit të ngushtë, mbi një komodinë të improvizuar me modernizëm, telefoni vazhdon të mos kapë asnjë sinjal. Gjithçka kalon nëpërmjet recepsionit…!

Në vesh kumbojnë fjalët e udhërrëfyeses për krenarinë e të jetuarit në qytetin e gjelbër, që i kanë kënduar këngë e thurur lavde e për të cilin ndjehen aq krenarë.

Në të dale të aeroportit mikroskopik, 20 vjecari që e kanë caktuar të ruajë kufijtë, shtrëngon sërish nofullat në dëshpërimin e tij për të mos i marrë dot në pyetje këta të huaj të mallkuar që nuk i flasin dy gjuhët jo-angleze që di ai.

Avioni antik, ku shërbehet ushqim i ngrohtë dhe pije shumë të mira, fluturon larg, në kohë dhe në hapësirë….

Aty çlirohesh…dhe fillon lufta me mendjen, me memorien, me vërtetësinë surreale të ditëve të lëna pas…

Po jetoja në 88-ën! Ndodhi tani, në shtator të 2008-ës!

E pashë me sy 88-ën time, e ndjeva, më fshikulloi duart e mpira më shumë se sytë që s’besonin asgjë. Pashë Vlorën, Tiranën, Durrësin, Shkodrën, Elbasanin…pashë komunistët e devotshëm në rrugë, parqe, zyra, në bulevard. I pashë të gjitha….në Chisinau…në shekullin e 21-të.

Jo-reale. Diçka është jo-reale. Unë?! Chisinau?! Apo kthimi mbrapsht në skuta që s’di ku t’i grupoj më. ..

Ç’farë është identiteti?!....Moldavet qarkullojnë në tregun e mishit e të seksit, moldavët ndërtojnë në Rusi. Sytë blu të Marianës shkëlqejnë gjithë krenari tek deklaron “në rrjedhim nga Trakët”….Kurse ne nga Ilirët. Të gjithë nga pellazgët, bashkë me etrsukët e ligurët. Jemi edhe arianë, por na nxinë pakëz turqit. Jemi myslimanë, të konvertuar, të tradhtuar. Jemi pa fe…shëtisnim në bulevardin me pemët e gëlqerosura dhe ktheheshim në apartamentet parafabrikate ose shtëpitë pa zjarr e baltë deri tek dera.

Ç’farë është identiteti?!....S’më lënë aspak rehat fotot e përziera kornizave, era e trëndelinës, sëndukët e gjysheve, ushqimi i njëllojtë, ndërtesat administrative, autobuzët e vjetër disa qindarkësh, parafabrikatet dhe sërish pemët e gëlqerosura.

Ta marrë djalli rus. U zhvendos koha, apo unë?!

t_red
Chisinau, 14 Shtator 2008

14.9.08

Frika e ngjashmerise rajonale

Reklamat gjigante të bankave dhe telefonive celulare të gënjejnë lehtë kur vështrimi ngelet përpjetë në Ballkan e pak më tej. Të njëjtat ngjyra të kuqe dhe bojë-bari për telefonitë, të njëjta shenja të ndezura, të mëdha, përfitime shpallur dukshëm dhe interesa me gërma mikroskopike për bankat dhe kreditë e tyre.

Po të mos iu kushtosh vëmendje ndërtesave buzë rruge që mund të të japin ide më të qarta se ku ndodhesh, nisur nga reklamat dhe pushtimi i vëmendjes publike pasivisht, Ballkani nuk ka shkëputje.

Kompanitë e mëdha e kanë studiuar dhe po e menaxhojnë shkëlqyer këtë treg të artë me fitime kolosale; veçanërisht ato të sipër-përmendurat. Me dy karta të ndryshme telefonike në dy celularë, vura re se krediti i numrit shqiptar më mbaroi pas tre telefonatash të shkurtra, ndërsa ai i një kompanie italiane vazhdonte të mbijetonte stoik dhe besim-dhënës. Vazhdoi kështu deri në fund të udhëtimit, edhe pse numri shqiptar ishte fryrë shumë më mirë me kredi e pajisur me roaming.

Tek përshkoja Ballkanin e kësaj jave, ndjeva sesi edhe ai përshkonte heshtur dhe shpejt kartën dhe kuletën time në këto dy sektorë ku tregu ka lulëzuar dhe e shfaq hapur këtë më shumë se në çdo vend tjetër ku më ka rastisur të paguaj për shpenzimet e mia.

Zyrave të shkëmbimit valutor në Tiranë i përgjigjet i njëjtit numër edhe në Shkup, Prishtinë apo edhe Sofie; ndryshimi është se në vendin e pranuar rishtas në BE, ka dalë moda e komisionit në shkëmbimin e çdo lloj shume, sado e vogël të jetë ajo.

Përveç kësaj, procedurat e shkëmbimit dhe pagesës nëpër banka, janë bërë shumë më burokratike dhe të zgjatura se më parë.

Ama vështrimi dhe pakënaqësia e njerëzve ka ngelur e njëjtë. Si në momentin kur gërvishtin kartat ri-mbushëse që më parë harxhohen sesa instalohen në telefon; ashtu edhe kur detyrohen të paguajnë për shkëmbimin valutor.

Një tjetër risi kishte po lulëzonte ndërkaq në të gjitha pikat kufitare që bashkojnë Maqedoninë me Shqipërinë; zyrat e vogla të siguracioneve shëndetësore. Me heqjen e vizave mund të jetë lehtësuar procedura për të hyrë në Maqedoni, por jo koha që harxhohet në të dy anët e doganës që ndan dy vendet. Nëse mungon figuracioni fiktiv shëndetësor, pala maqedonase nuk të lë të hysh në territorin e saj. Prandaj kioskat e tyre ishin hapur edhe në orët e para pas mesnatës në anën shqiptare të kufirit.

Në kahun tjetër që lidh Maqedoninë me BE-në pamja ishte gati e njëjtë, por kompanitë e figuracionit mbushën formularë vetëm për dy pasagjerë shqiptarë pa viza që kishte autobusi i Sofjes. Të tjerët dukeshin mirë nga perspektiva shëndetësorë, sipas gjasave të hamendësuara nga doganierët bullgarë dhe ata maqedonas.

Por më shumë së me gjithçka tjetër, pashë se dosja ime e udhëtimit ishte mbushur me fatura bankare, shkëmbimi parash dhe me një numër të madh kartash të gërvishtura.
Pse lulëzon kaq hapur tregu i telefonisë celuare dhe ai bankar në Ballkan? Të njëjtat kompani, të njëjtat banka, të njëjtat tarifa të larta, e njëjta arrogancë në reklamimin e fushatës së tyre të mbi-fryrë publicitare.

Në Shqipëri mund të ndodhë sepse celularët të paktën janë kthyer në modën pa të cilën nuk merret frymë; dhe bankat janë çadra e rreme nën të cilën shqiptarët po i fshihen 97-ës apo po rrënojnë banesën shpirtërore për 25 vitet e ardhmes nën kredi të pa-llogaritura mirë; por edhe në rajon dukej sikur merrte frymë e njëjta mendësi. Në kundërshtim me qendrat e tjera nëpër Evropë ku të zë syri edhe kompani investuese nëpër qytete e qendra prodhimi jashtë tyre, nëpër Ballkan reklamat e vetme ishin ato të telefonave dhe të bankave.

M’u duk sikur i gjithë udhëtimi im ishte në shërbim të këtyre dy fenomeneve, që e shpërngulën vëmendjen nga arsyet e vërteta përse burokracia, informaliteti dhe stoicizmi i ecurisë së ngadaltë të ekonomisë prodhuese apo të suksesshme në Ballkan.

Në mëngjes Shqipëria nuk m’u duk më e pushtuar qëllimisht! Vetëm rrjedhimisht.

10 Shtator 2008

8.9.08

Diploma – vlera zero

Për të gjetur punë, në administratë ose jo, është e domosdoshme eksperienca e punës. Po nëse të gjithë kanë pretendime që punonjësit të kenë përvojë të mëparshme, ku do të merret kjo eksperiencë pa u dhënë një shans i parë?

Puna vullnetare nuk aplikohet më në Shqipëri, për shkak të abuzimit që pati me të gjatë dikaturës. Imazhi i keq i saj vazhdon të përcillet edhe sot mes shqiptarësh, duke dëmtuar edhe ndonjërën nga anët vërtet pozitive dhe shanset e eksperiencës apo të punësimit që mund të të japë ajo.

Por, në arsim për shembull kjo nuk mund të aplikohet. Një i sapodiplomuar për mësuesi nuk mund të pranohet si “vullnetar në mësimdhënie” në asnjë lloj rrethane. As vënia e tij në dispozicion të drejtorisë arsimore nuk jep shumë mundësi përvojë apo krijim shansesh për punësim. Nuk bëhen dot eksperimente me fëmijët duke iu dhënë mësues vullnetarë apo në dispozicion, por as nuk mund të luhet me mundin, përkushtimin dhe përgatitjen e atyre studentëve që shpenzojnë katër vjet të përgatitjes së tyre universitare me idenë se një ditë do të jenë të dobishëm në arsim. Gabim! Shanset e tyre sfidohen nga numri shumë i vogël i vendeve të punës dhe numri shumë i fryrë i studentëve që diplomohen çdo vit në të katër anët e vendit, me kohë të pjesshme e pa kohë fare, me mesatare të ulët e pa mesatare hiç; të gjithë pretendojnë për një vend pune dhe radhët e dosjeve e të kërkesave në drejtoritë arsimore bëhen më të gjata se numri i nxënësve që presin një mësues.

Shumë e mirë është ideja e nxitjes së studimeve dhe dhënia e shansit për këdo që të mbarojë studimet e larta. Por kjo bëhet me shpresën se vetëm më të mirët do të mbijetojnë deri në fund të studimeve, vetëm ata më të zotët do të marrin privimet e vetëm ata më të përkushtuarit do të marrin diplomën. Por në Shqipëri ndodh e kundërta. Të gjithë, pa asnjë përjashtim, në mos që herën e parë, të dytën e marrin se s’bën diplomën, pavarësisht se si dhe me ç’farë note. Rrjedhimisht, numri i të diplomuarve/pretendentëve për punë, fryhet në mënyrë fiktive, ndërkohë që kërkesa e tregut është shumë herë më e ulët sesa numri i këtyre diplomantëve. Prandaj kur vjen dita fatkeqe e hedhjes në tregun e punës, as diploma, as nota, as përkushtimi, lloji i frekuentimit të shkollës apo as shanset për të qenë një mësues, ekonomist, laborant, mjek, biolog apo letrar i mirë, nuk hyjnë më në punë. Jo. Këtu fillon lufta e ashpër e bërrylave, e njohjeve që pretendojnë se s’të njohin, e ndikimeve të paqena e në shumë raste, fillon ruleta e frikshme e lekut, që prapë s’të jep garanci nëse i jep në kohen dhe në vendin e gabuar.

A është e drejtë dhe a është e ligjshme që shkollat publike të vendosin si kriter përvojën e punës në arsimin bazë? Duket absurde, sepse hapur fare kjo nënkupton që asnjë i sapo-diplomuar nuk ka shans të punësohet, madje as pas 10 vitesh diplomimi, nëse nuk fillon të japë mësim diku. Po ku? Kush do t’ia japë këtë të drejtë, teksa në zyrat arsimore të duket sikur noton në një oqean me krijesa të të gjitha llojeve, kurse në sektorin privat të arsimit pretendimet e punëdhënësit janë akoma më të larta, më absurde e më të pa-kontrolluara se në shtet?
Koordinimi zyra punësimi – universitet është shkëmb i palëruar në mjedisin shqiptar. Po përse iu mohohet e drejta legjitime këtyre të sapo-diplomuarve që të provojnë veten në profesion, të merren në intervistë, të testohen në mësimdhënie? T’iu jepet mundësia të vërtetojnë se mësuesia më shumë sesa hatër miqsh e shpërblim parash, është detyrë e përgjegjësi që disa njerëz e kanë kultivuar tek vetja e tyre. Kjo do të ishte edhe në të mirën e nxënësve vetë, që në vend që të kenë para tyre në klasë zyshën me minifund, flokë të krehur e grim lara-lara se ajo është shoqja e drejtorit apo e njohura e pronares, fëmijët të kenë mundësinë të udhëhiqen në hapat e tyre të dijes nga njerëz që kanë zgjedhur të japin mësim sepse iu pëlqen të punojnë më fëmijët, të rriten me ta, të japin gjithë ç’kanë fituar nga ana akademike dhe ajo personale në ndërtimin e kapacitetit si mësues të përkushtuar, të dashur dhe rezultativë njëkohësisht.

Në shoqërimin e një mësueseje të sapo-diplomuar, më dhembën shumë radhët e gjata nëpër shkollat private, drejtoritë arsimore dhe kafenetë e “miqve”. Nëse në Shqipëri është abuzuar me termin “vullnetarizëm” apo “fisnikëri” për mësuesin, m’u kujtua se tjetërkund jashtë atdheut tonë jo-vullnetar, këto cilësi akoma vazhdojnë të vlerësohen lart moralisht, edhe pse në nivel page, mësuesit ngelen gjithandej në kategorinë më pak të paguar.

Ama është e padrejtë që të shndërrohen edhe në kategorinë më shumë të nëpërkëmbur, veçanërisht për ata që e marrin mësuesinë seriozisht, me përkushtim dhe me pasion.

Është gabim fatal të zhvlerësohen mundësitë për burime të tilla njerëzore, veçanërisht në arsim.